Specyficzne trudności w uczeniu się

Dzieci z tzw. specyficznymi trudnościami w uczeniu się, to takie, które mimo prawidłowego rozwoju umysłowego i korzystnych warunków szkolnego uczenia się oraz dobrych warunków środowiskowych nie mogą w przewidzianym czasie nauczyć się czytać i pisać albo liczyć. Wymienione trudności występują od początku nauki i są konsekwencją zaburzeń funkcji percepcyjno – motorycznych oraz ich integracji. Są to zaburzenia funkcji językowych, spostrzegania, motoryki, uwagi, pamięci.

Zaburzenia te określamy odrębnymi nazwami:

dysleksja – specyficzne trudności w opanowaniu umiejętności czytania,

dysgrafia –  specyficzne trudności w osiąganiu dobrego poziomu graficznego pisma,

dysortografia – specyficzne trudności w opanowaniu umiejętności poprawnego pisania,

dyskalkulia– specyficzne trudności w nauce matematyki.

Specyficznych trudności w uczeniu się nie można rozpoznać u dzieci :

– z inteligencją niższą niż przeciętna,

– z niepełnosprawnością intelektualną,

– z niedosłuchem i niedowidzeniem,

– z chorobami neurologicznymi: epilepsja, dziecięce porażenie mózgowe,

– po urazach głowy lub zapaleniu opon mózgowych,

– zaniedbanych środowiskowo.

Wiele dzieci ma niską motywację do nauki, co może stanowić przyczynę trudności w uczeniu się, ale nie jest symptomem dysleksji.

DYSLEKSJA to przede wszystkim trudności w czytaniu i pisaniu, ale nie tylko.  Mechanizmy wywołujące dysleksję powodują także wiele innych objawów związanych z mową i uczeniem się; problemy w czytaniu i pisaniu mogą wywołać trudności w wielu przedmiotach szkolnych – matematyce, historii, biologii czy nawet muzyce lub wychowaniu fizycznym; konsekwencją dysleksji mogą stać się problemy emocjonalne – lęk szkolny, zaniżona samoocena, wycofanie czy depresja.

DYSLEKSJA to problemy pojawiające się  nie tylko na początku szkolnej edukacji; jest to problem całego życia, występuje w każdym wieku, dotyczy również dorosłych. Dysleksja w dorosłym życiu ogranicza możliwość wykonywania wielu zawodów wymagających szybkiego zapamiętywania i przetwarzania informacji mówionych lub pisanych. 

Wczesne symptomy można zauważyć już w przedszkolu (mówimy wtedy o tzw. RYZYKU DYSLEKSJI).

DYSLEKSJA to trudności występujące zazwyczaj u dzieci INTELIGENTNYCH i PRACOWITYCH oraz ZMOTYWOWANYCH.

Nie jest prawdą, że dysleksja to wymówka dla leniwych – zdecydowana większość dzieci, także tych, u których później zostanie zdiagnozowana dysleksja, przychodzi do szkoły z nadzieją i radością; jest to długo wyczekiwany moment w ich życiu – wszystkie dzieci  chcą się uczyć, chcą czytać i pisać. Odrabianie pracy domowej przez dzieci z dysleksją zajmuje zazwyczaj 2–3 razy więcej czasu niż przez rówieśników, a do tego często dochodzą zajęcia specjalistyczne i terapia – nic dziwnego, że pojawia się u nich zmęczenie, zniechęcenie czy nawet bunt.

Diagnozę dysleksji stawia się wyłącznie u dzieci o prawidłowym rozwoju intelektualnym – są to trudności specyficzne (nie da się ich wytłumaczyć jakimś oczywistym czynnikiem, jak: słabe możliwości umysłowe, utrata słuchu czy przewlekła choroba).

Obraz trudności dziecka z dysleksją nie jest jednolity, co wynika ze znacznych różnic indywidualnych między dziećmi w zakresie konfiguracji poszczególnych zdolności, temperamentu i osobowości oraz występowania podtypów samej dysleksji – np. są dzieci, które czytają głośno, powoli i niepłynnie, a także takie, które czytają szybko, ale robią mnóstwo błędów; współwystępowania zaburzeń neurorozwojowych – lubią one łączyć się    w grupy, np. dysleksja i specyficzne zaburzenie językowe SLI, dysleksja z dysgrafią (trudności ruchowe utrudniające pisanie) i dyskalkulią (zaburzenia w uczeniu się matematyki).

Dysleksji nie pokona intensywna nauka i wielokrotne powtórki.

Osoby z dysleksją nie są w stanie (lub przychodzi im to powoli i z trudem) opanować umiejętności czytania i pisania z wykorzystaniem typowych metod dydaktycznych; potrzebują one:

• specjalnie dostosowanych metod – pozwalających lepiej sobie radzić z trudnościami, np. dla wielu z nich skuteczna w nauczaniu czytania jest metoda sylabowa,
• specjalistycznych zajęć, które można nazwać terapią, choć u dzieci młodszych mają one raczej charakter wspomagania rozwoju; na etapie szkolnym oferuje się dzieciom tzw. zajęcia korekcyjno-kompensacyjne w szkole lub w poradni.

Objawy dysleksji nie ustępują wraz z wiekiem, towarzyszą człowiekowi przez całe życie, dlatego osoba z dysleksją potrzebuje wsparcia terapeutycznego i specjalistycznych działań edukacyjnych, aby zminimalizować jej skutki w codziennym życiu.

Dzieci z dysleksją mają odmienne potrzeby edukacyjne niż rówieśnicy. Wymagają:

– metod nauczania dostosowanych do ich indywidualnych potrzeb,

–pomocy specjalistów – psychologów, logopedów, pedagogów terapeutów.

 Czym jest RYZYKO DYSLEKSJI i u kogo występuje?

Termin ryzyko dysleksji to zagrożenie wystąpieniem dysleksji, czyli podwyższone prawdopodobieństwo rozwinięcia się tego zaburzenia w przyszłości u konkretnego dziecka. Mówi się o nim przede wszystkim w okresie poprzedzającym rozpoczęcie formalnej nauki czytania i pisania, przed pójściem dziecka do szkoły. Z uwagi na to, że dzieci potrzebują czasu na biegłe opanowanie pisma, w Polsce o ryzyku dysleksji mówimy także w przypadku uczniów klas I – III szkoły podstawowej.

Ryzyko dysleksji może mieć dwa źródła:

–  dziedziczne  – większe prawdopodobieństwo zaburzeń u dzieci, których krewni pierwszego stopnia, rodzice lub rodzeństwo, również mają dysleksję,

–  powiązane z deficytami w rozwoju psychomotorycznym i poznawczym dziecka w okresie poprzedzającym naukę w szkole i na jej progu.

Zgodnie z aktualnymi przepisami MEiN dysleksja jest zaburzeniem diagnozowanym najwcześniej po trzeciej klasie szkoły podstawowej. Natomiast jej ryzyko można i trzeba diagnozować wcześniej, w przedszkolu i szkole:

Wstępną diagnozę ryzyka dysleksji mogą przeprowadzić rodzice i nauczyciele, natomiast

pogłębioną, specjalistyczną diagnozę, która ma ukierunkować pracę wspomagającą dziecka, przeprowadza specjalista (psycholog, pedagog, logopeda).

Dla rodziców i nauczycieli pierwszym etapem jest obserwacja dziecka z wykorzystaniem odpowiednich kwestionariuszy. Odwołują się one do różnych czynności wykonywanych przez dziecko w codziennych sytuacjach, niekoniecznie związanych z czytaniem i pisaniem.

Zamieszczona poniżej lista objawów ryzyka dysleksji pozwoli Państwu na wstępne oszacowanie zagrożenia tym zaburzeniem u dzieci. Jeżeli po analizie poniższych stwierdzeń wskażecie kilka jako prawdziwych w odniesieniu do Waszego dziecka, warto skonsultować uzyskany wynik z nauczycielem, pedagogiem lub psychologiem.

SYMPTOMY RYZYKA DYSLEKSJI W POSZCZEGÓLNYCH GRUPACH WIEKOWYCH:

 Wiek niemowlęcy (0 – pierwszy rok życia):

• opóźniony lub nietypowy rozwój ruchowy,
• minimalne dysfunkcje neurologiczne (np. obniżony tonus mięśniowy, zbyt długo utrzymujące się pierwotne odruchy wrodzone),

Wiek poniemowlęcy (2 – 3 lata):

• opóźniony rozwój ruchowy w obrębie motoryki dużej (trudności w utrzymaniu równowagi, opóźniony rozwój i automatyzacja chodu),
• opóźniony rozwój motoryki małej (niezręczność manualna, nieporadność w samoobsłudze oraz zabawach manipulacyjnych),
• słaba koordynacja wzrokowo-ruchowa i opóźnienie rozwoju grafomotorycznego,
• opóźnienie rozwoju mowy.

Wiek przedszkolny (3 – 5 lat):

• niska sprawność ruchowa w zakresie ruchów całego ciała, złe funkcjonowanie we wszelkich zabawach ruchowych (biegi, jazda na rowerze, ćwiczenia równoważne itp.),
• słaba sprawność w obrębie motoryki małej (trudność i niechęć do wykonywania czynności samoobsługowych i zabaw manipulacyjnych),
• zaburzona koordynacja wzrokowo-ruchowa (niechęć dziecka do rysowania, wykonywanie bardzo uproszczonych rysunków, nieprawidłowy chwyt narzędzi pisarskich),
• zaburzenia funkcji wzrokowych objawiające się m. in. trudnościami w rysowaniu, składaniu według wzoru obrazków, wykonywaniu układanek,
• zaburzenia funkcji językowych (opóźniony rozwój mowy, nieprawidłowa artykulacja wielu głosek, wydłużony okres posługiwania się neologizmami, trudności w  zapamiętaniu krótkich wierszyków i piosenek, trudności w budowaniu wypowiedzi, ograniczony zasób słownictwa),
• opóźniony rozwój lateralizacji i orientacji w schemacie ciała oraz przestrzeni.

Klasa O (6 – 7 lat):

• utrzymywanie się objawów obniżonej sprawności w zakresie motoryki dużej,
• obniżona sprawność manualna (trudności podczas wykonywania precyzyjnych ruchów w zakresie samoobsługi, trudności w opanowaniu prawidłowych nawyków ruchowych podczas rysowania i pisania),
• zaburzona koordynacja wzrokowo-ruchowa (utrzymujący się nieprawidłowy chwyt narzędzi pisarskich, trudności w rysowaniu szlaczków, odtwarzaniu złożonych figur geometrycznych),
• zaburzenia funkcji wzrokowych (trudności podczas wyróżniania elementów z całości, a także ich syntetyzowania w całość, trudności w odróżnianiu kształtów podobnych, np. figur geometrycznych i liter),
• zaburzenia funkcji językowych (wadliwa wymowa, przekręcanie trudnych wyrazów, błędy w budowaniu wypowiedzi, błędy gramatyczne, błędne tworzenie i rozpoznawanie rymów, trudności w różnicowaniu podobnych głosek,  problemy w odróżnianiu podobnie brzmiących słów, mylenie nazw zbliżonych fonetycznie, trudności w dokonywaniu operacji analizy, syntezy, opuszczania, dodawania, zastępowania, analizowaniu struktury fonologicznej słów, trudności w podziale słowa na sylaby, w wyodrębnieniu pierwszej głoski w słowach, podawaniu słów rozpoczynających się daną sylabą i/lub głoską,  problemy w łączeniu sylab w słowo),
• problemy w zapamiętaniu i rozumieniu dłuższych poleceń słownych,
• trudności w zapamiętywaniu nazw, wiersza, piosenki, serii, sekwencji oraz więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie, nie potrafi wymienić pór roku w odpowiedniej kolejności,
• opóźnienie rozwoju lateralizacji (brak ustalenia ręki dominującej, oburęczność),
• zaburzona orientacja w schemacie ciała i przestrzeni,
• zaburzona orientacja w czasie,
• nasilone trudności w nauce czytania (czytanie bardzo wolne, głównie w oparciu o technikę głosowania, często bez poprawnej wtórnej syntezy, przekręcanie wyrazów, brak zrozumienia przeczytanego tekstu),
• trudności w pierwszych próbach pisania.

Wiek szkolny (klasa I – III):

• zaburzenia motoryki (mała sprawność ruchowa całego ciała, niechęć do uczestnictwa w zabawach ruchowych i lekcjach wychowania fizycznego),
• obniżona sprawność ruchowa rąk (nieopanowane w pełni czynności samoobsługowe związane z ubieraniem się, myciem i jedzeniem),
• zaburzona koordynacja wzrokowo-ruchowa (niechęć do rysowania i pisania, utrzymujący się nieprawidłowy chwyt i zaburzenia tonusu mięśniowego przy pisaniu, trudności w rysowaniu szlaczków w liniaturze zeszytu, odtwarzaniu złożonych figur geometrycznych, ogólny niski poziom graficzny rysunków i pisma),
• utrzymujące się zaburzenia funkcji wzrokowych z objawami z poprzedniej grupy wiekowej oraz nasilone trudności w odróżnianiu kształtów podobnych (np. liter m-n, l-t-ł) lub identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni (np. liter p-g-b-d),
• zaburzenia funkcji językowych (wadliwa wymowa, przekręcanie złożonych wyrazów,  trudności w dzieleniu słów na głoski, obniżona pamięć fonologiczna i sekwencyjna, trudności dotyczące zapamiętywania sekwencji nazw, sekwencji czasowej i sekwencji cyfr, wierszy, piosenek, tabliczki mnożenia),
• utrzymywanie się oburęczności,
• zaburzona orientacja w schemacie ciała i przestrzeni (trudność w odróżnieniu prawej i lewej ręki, strony ciała, trudności w określaniu położenia przedmiotów względem siebie, nieprawidłowe nazywanie pojęć przestrzennych (np. nad, pod, za, przed),
• pisanie liter i cyfr zwierciadlane i/lub zapisywanie wyrazów od prawej do lewej strony,
• nasilone trudności w nauce czytania (niechętne podejmowanie prób czytania, zazwyczaj czytanie wolniejsze niż rówieśników,  opuszczanie, dodawanie, przestawianie, zamienianie liter, bardzo wolne tempo czytania z prymitywną techniką głoskowania lub sylabizowania z wtórną syntezą słowa i nieliczne błędy lub bardzo szybkie tempo czytania, lecz z licznymi błędami wynikającymi z domyślania się treści na podstawie kontekstu, niewłaściwe i słabe rozumienie przeczytanego tekstu),
• trudności w opanowaniu poprawnej pisowni związane z opóźnieniem rozwoju spostrzegania wzrokowego i pamięci wzrokowej (trudności w zapamiętaniu kształtu rzadziej występujących liter, mylenie liter podobnych,  mylenie liter identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni, popełnianie błędów podczas przepisywania tekstów, trudności w opanowaniu poprawnej pisowni wynikające z opóźnienia rozwoju fonologicznego aspektu funkcji językowych i pamięci fonologicznej, nasilone trudności podczas pisania ze słuchu,

W starszym wieku szkolnym,  powyżej klasy czwartej, część objawów występujących u dzieci w etapie edukacji początkowej utrzymuje się, a część zmienia swój obraz. U starszych uczniów z dysleksją rozwojową najczęściej stwierdza się:

• wolne tempo czytania, niechęć do czytania,
• nieprawidłową pisownię, w której dominują błędy ortograficzne,
• trudności w zapamiętaniu wierszy, terminów, nazw (np. miesięcy), dat, danych, numerów telefonu, przekręcanie nazwisk i nazw, liczb wielocyfrowych,
• trudności w przedmiotach szkolnych, wymagających dobrej percepcji wzrokowej, przestrzennej i pamięci wzrokowej: w geografii – zła orientacja na mapie, w geometrii – rysunek uproszczony, schematyczny, w chemii – nie zapamiętywanie łańcuchów reakcji chemicznych,
• trudności w przedmiotach szkolnych wymagających dobrej percepcji i pamięci słuchowej dźwięków mowy: w opanowaniu języków obcych, w biologii – w opanowaniu terminologii, w historii – w zapamiętywaniu nazwisk, nazw.

Wymienione objawy występują indywidualnie u dzieci z różnym nasileniem. Dynamicznie zmieniają się w toku rozwoju, edukacji oraz terapii dziecka.

Jeżeli rodzice zaobserwowali objawy ryzyka dysleksji, warto spotkać się z nauczycielem w celu skonsultowania dokonanych obserwacji.

W przypadku, gdy nauczyciel zgłosi rodzicom lub potwierdzi występowanie zauważonych przez niego problemów, można umówić się na spotkanie z pedagogiem lub psychologiem szkolnym. Niezależnie jednak od tego, rodzice mają prawo szukać pomocy w poradni psychologiczno-pedagogicznej w rejonie swego zamieszkania. Specjaliści w poradni dokonają pogłębionej i specjalistycznej diagnozy ryzyka dysleksji dostosowanej do wieku dziecka. W efekcie rodzice otrzymają szczegółową opinię wskazującą mocne i słabe strony dziecka oraz zalecenia dotyczące wspomagania rozwoju, terapii i edukacji.

Warto skorzystać z zajęć terapii pedagogicznej. Konieczne mogą się również okazać spotkania z logopedą.

Dziecko nie może zostać poddane takiemu badaniu bez zgody rodziców/opiekunów. Do diagnozy ryzyka dysleksji wykorzystuje się specjalistyczne testy psychologiczne i pedagogiczne, powiązane ze szczegółowym wywiadem i obserwacją dziecka. Wizyta w rejonowej poradni psychologiczno-pedagogicznej nie wymaga skierowania i jest bezpłatna. Rodzice mogą prosić o badanie na własną rękę i nie muszą ujawniać w szkole jego rezultatów, choć zazwyczaj jest to bardzo pomocne.

JAK POMAGAĆ, czyli jak wspierać dzieci z ryzykiem dysleksji w domu i w przedszkolu/szkole?

Rodzice są najbliżej swojego dziecka i spędzają z nim tyle czasu, że ich działania mogą być źródłem wielkiego wsparcia i znaczącej poprawy jego sytuacji. Wspomaganie dziecka w poznaniu siebie i zrozumieniu mocnych oraz słabszych stron jest istotnym elementem procesu pomocy. Warto podkreślić, że już w przedszkolu dzieci porównują siebie z rówieśnikami, stopniowo może to stawać się powodem frustracji i zaniżania samooceny. W szkole tego typu doświadczeń jest jeszcze więcej. W przypadku dzieci z dysleksją lub jej ryzykiem, w efekcie takich porównań oraz doznawanych niepowodzeń, pojawić się może poczucie winy, wstyd, frustracja czy spadek motywacji, jako nieoczekiwane, ale niszczące skutki uboczne trudności w uczeniu.

Czy możemy temu zapobiec? Specjaliści sądzą, że gdy pomożemy dziecku zrozumieć naturę jego problemów, zwiększamy szansę, że będzie ono widziało swoje trudności w wąskiej dziedzinie, np. w czytaniu, na szerszym tle siebie jako całości  –w obrazie własnej osoby deficyty i trudności będą tylko pojedynczymi elementami na tle mocnych stron i zdolności oraz pozytywnych cech charakteru.

Istnieje wielu przeciwników „etykietowania” dzieci, czyli nadawania nazw ich trudnościom, takich jak dysleksja czy dyskalkulia. Można jednak spojrzeć na to z innej strony i dostrzec pozytywy nazwania problemu: gdy problem dziecka ma nazwę, mogą być podejmowane działania naprawcze, a także wykorzystywane stosowne prawa przypisane do zaburzenia. Używanie etykiety „dysleksja” czy „specyficzne trudności w uczeniu się” jest zawsze korzystniejsze niż przypisywanie sobie przez dziecko lub jego rówieśników innych etykiet,    z których najłagodniejsze to: „głupi”, „leniuch” czy „fajtłapa”; dziecko może myśleć o sobie w ten sposób, jeśli nie rozumie swoich problemów.

Pamiętajmy o tym, że profilaktyka jest zawsze tańsza i bardziej skuteczna od terapii, dlatego należy dbać o wszechstronny rozwój każdego dziecka, zarówno w domu, w przedszkolu, jak i w szkole. Stymulująco na rozwój umysłowy dziecka i jego postępy w nauce oddziałują również zwyczaje czytelnicze rodziców oraz ich nastawienie wobec edukacji i książek.

Wskazówki ogólne:

Pracując z dzieckiem ryzyka dysleksji, należy pamiętać o tym, aby:

–dostosowywać wymagania wobec dziecka do jego możliwości w tych zadaniach, które sprawiają mu trudność (np. mniejsze porcje materiału do zapamiętania),

–starać się, by wprowadzane ćwiczenia bardziej przypominały zabawę niż naukę,

–nie karać za niepowodzenia, a podkreślać nawet najmniejsze postępy,

–nie przemęczać dziecka, w przeciwnym wypadku efekty pracy będą minimalne,

–dawać dziecku szansę na rozwijanie jego własnych zainteresowań, pasji,

–dawać więcej czasu na wykonywanie zadań, a jednocześnie okazji do ćwiczenia zaburzonych funkcji (np. powtórki, specjalne ćwiczenia – zabawy),

–eksperymentować z różnymi rodzajami ćwiczeń,

–stymulować wielozmysłowo, w czasie nauki i zabawy wykorzystywać jak najwięcej kanałów zmysłowych,

–używać przyjaznych materiałów (atrakcyjne pomoce dydaktyczne do nauki liter, wyrazów, wierszyków i piosenek),

–dawać odpowiednie polecenia i wyjaśnienia (krótkie, zwięzłe i jasne),

–podkreślać mocne strony dziecka i na nich przede wszystkim opierać się w pracy, koncentrować się na sukcesach, a nie na trudnościach, unikać sytuacji publicznego obnażania słabych stron dziecka i dbać o to, aby miało szansę rozwijać swoje zainteresowania i odnosić sukcesy na jakimś polu; takie działania będą wspomagać budowanie pozytywnej samooceny.

W pracy z dzieckiem ważne jest podejście multisensoryczne (wielozmysłowe).

Każdy człowiek ma modalności zmysłowe, dzięki którym uczy się najbardziej efektywnie. Eksperymentuj, aby odnaleźć to, co jest najbardziej skuteczne w przypadku Twojego dziecka.

Przykłady metod bazujących na trzech podstawowych zmysłach:

metody wizualne: używanie kolorowych karteczek samoprzylepnych, wykorzystywanie obrazków, schematów, wykresów, wizualizacji, używanie kolorów do kodowania: podkreślania czy zaznaczania w tekście;

metody słuchowe: czytanie dziecku – niech dziecko słucha, słuchanie i śpiewanie piosenek, rapowanie, rymowanie, aby lepiej zapamiętywać;

metody dotykowo-ruchowe: zapisywanie, uczenie się przy wykonywaniu czynności ruchowych (spacerując, biegnąc, jeżdżąc na rowerze, odbijając piłkę).

 Co mogą zrobić rodzice dziecka z ryzykiem dysleksji/dysleksją– wskazówki szczegółowe:

–rozmawianie z dzieckiem na temat dysleksji i innych trudności w uczeniu się,

–bycie „rzecznikiem praw” swojego dziecka,

–znalezienie dodatkowego nauczyciela do pomocy albo/i terapeuty,

–budowanie i wspomaganie samooceny dziecka,

–pomaganie w pracy domowej,

–wzmacnianie umiejętności czytania w warunkach domowych,

–wspieranie dziecka w organizacji życia i zarządzaniu czasem,

–doskonalenie umiejętności uczenia się.

Ważne jest rozmawianie z dzieckiem o dysleksji i innych trudnościach w uczeniu się.

Rozmawiając, warto pamiętać o naturalnych możliwościach rozwojowych dziecka, zasobie słownictwa, problemach w zrozumieniu abstrakcyjnych terminów, ograniczeniach uwagi. Należy unikać „wykładów” i posługiwać się krótkimi, prostymi komunikatami.

 Kiedy rozmawiać?

– gdy dziecko zadaje pytania, np. dlaczego muszę chodzić na dodatkowe zajęcia, dlaczego wszyscy w klasie czytają czytankę, a ja nie potrafię?

– gdy zaobserwujemy u dziecka frustrację lub złość wywołaną jego trudnościami,

– gdy dziecko osiągnie nawet mały sukces w szkole, warto przeanalizować, co o tym zdecydowało, np. wydłużony czas, uczenie się w jakiś specjalny sposób,

– gdy w mediach jest mowa o dysleksji i pojawiają się np. sławni ludzie z tym zaburzeniem,

– gdy trzeba dziecku wytłumaczyć, jaką stosować technikę uczenia się/pracy, aby była w jego przypadku bardziej skuteczna.

O czym rozmawiać?

– Upewnij dziecko o dobrym poziomie jego inteligencji (jest to kryterium diagnozy).

– Poinformuj, że jest wiele dzieci, nastolatków i dorosłych z dysleksją w jego otoczeniu, podaj przykłady.

– Mów, że każdy ma jakieś mocne i słabe strony, podając siebie jako przykład.

– Wypunktuj mocne strony dziecka i pokaż ich wartość.

– Wskazuj, gdzie i jak szukać pomocy; gdy pojawia się problem, należy komunikować go (np. zgłaszać nauczycielowi), a nie ukrywać.

BUDUJ i CHROŃ samoocenę Twojego dziecka i jego poczucie godności.

Warto wiedzieć, że dzieci z dysleksją, tak jak i z innymi zaburzeniami, jak dyskalkulia czy ADHD mają „kruchą” samoocenę.

Doświadczanie niepowodzeń, często wstydu oraz negatywnych komunikatów na swój temat może zrujnować obraz samego siebie, zwłaszcza w sytuacji, gdy dziecko bardzo się stara. Przy dysleksji, jak i przy innych zaburzeniach uczenia się, występują znaczne obciążenia emocjonalne. Życie z trudnościami w uczeniu się jest bardzo stresujące, a szkoła może stać się dla dziecka miejscem prawdziwego cierpienia. Pojawia się poczucie nieadekwatności, niska samoocena, lęk, a nawet depresja, które mogą być różnie wyrażane.

Rodzice muszą zadbać o doświadczanie przez dziecko dawki sukcesu w innych obszarach budowania samooceny. Aby uniknąć wstydu z powodu niepowodzeń w nauce szkolnej, dzieci mogą: pozorować chorobę, aby unikać stresujących dla nich sytuacji, ukrywać prace wykonywane w szkole lub gubić je, wynajdywać niezliczone wymówki, by nie wykonywać zadania,  wypracować zachowania stanowiące mechanizm radzenia sobie ze stresem, np. bycie „błaznem klasowym” albo uczniem niegrzecznym (w ich poczuciu lepsze to, niż posądzenie, że jest „głupim”).

Trudnościom w uczeniu się mogą towarzyszyć również problemy w relacjach społecznych. Dzieci z dodatkowo obniżonymi kompetencjami społecznymi mogą otrzymywać dużo negatywnych informacji o sobie ze strony dorosłych (reprymendy, krytyka). Odrzucenie przez inne dzieci, a także dorosłych, może wpływać na poczucie godności dziecka. Aby emocjonalnie sobie z tym radzić, dzieci mogą: bawić się chętniej z młodszymi dziećmi niż we własnej grupie wiekowej, przejawiać skłonność do „trzymania się” ze słabszymi uczniami, unikać aktywności, które wymagają interakcji z innymi dziećmi, udawać, że im „nie zależy” na dobrych ocenach czy uznaniu.

„Złe” zachowania dzieci z dysleksją, takie jak złość czy gniew, zwykle są wyrazem ich frustracji i cierpienia. Niska samoocena może powodować deprecjację własnej osoby, polegającą na nazywaniu siebie np. „głupim” oraz dostrzeganie tylko własnych wad.

Strategie budowania pozytywnej samooceny Twojego dziecka:

• Pomóż dziecku rozpoznawać jego własne talenty, zdolności i pozytywne cechy.
• Pomóż dziecku rozwijać zainteresowania i wzmacniać obszary, w których jest dobre.
• Zachęcaj i wspieraj udział w dodatkowych zajęciach – w klubach sportowych, zajęciach w domach kultury, harcerstwie itp.
• Poproś nauczyciela, aby umożliwił dziecku zaprezentowanie jego zalet.
• Opowiadaj o ludziach, którym się powiodło mimo to, że mieli dysleksję lub inne zaburzenia w uczeniu się. Używaj przykładów znanych osób z dysleksją.
• Daj dziecku dostosowane do wieku obowiązki, aby pomóc rozwijać pewność siebie.
• Pomóż dziecku osiągać realistyczne cele jako kroki ku osiąganiu większych celów (metoda małych kroków).
• Gdy poprawiasz dziecko – unikaj sarkazmu czy krytykowania jego charakteru lub inteligencji. Gdy zachowa się źle – zwróć uwagę, że zachowanie było złe, a nie ono samo.
• Postaraj się, aby dziecko wiedziało, że cenisz je za to, kim jest.
• Komunikuj bezwarunkową miłość i niezachwianą wiarę w swoje dziecko.
• Bądź najlepszym adwokatem swego dziecka i dawaj mu bezwarunkowe wsparcie.
• Zbieraj i przechowuj prace swojego dziecka, z których Ty i ono jesteście dumni.
• Zachęcaj dziecko do dzielenia się z Tobą doświadczeniami i uczuciami; zadawaj pytania i znajdź czas na prawdziwe słuchanie; wykazuj empatię, dawaj wsparcie i zachętę.
• Ucz radzenia sobie ze stresem i lękiem, np. branie głębokiego oddechu, liczenie do 10 przed odpowiedzią, wizualizacja czegoś pozytywnego itp. Specjaliści mogą tu pomóc w wypracowaniu różnych technik.
• Szukaj specjalistycznej pomocy, jeśli Twoje dziecko ma trudności emocjonalne, szczególnie gdy podejrzewasz depresję lub nadmierny lęk.

JAK POMAGAĆ DZIECKU W PRACY DOMOWEJ?

Odrabianie lekcji jest często bardzo stresującą sytuacją dla dzieci z dysleksją i wszystkich domowników. Po długim i męczącym dniu w szkole znowu trzeba zmagać się z własnymi trudnościami w czytaniu i pisaniu.

Tworzenie środowiska do pracy:

• Razem z dzieckiem wybierz miejsce dogodne do odrabiania lekcji; postaraj się, aby było to miejsce ciche i dobrze oświetlone.
• Ogranicz bodźce, które mogą rozpraszać dziecko, np. zbędne hałasy, występujące w Twoim domu w czasie odrabiania lekcji. Wyłącz telewizor.
• Upewnij się, czy dziecko ma wszystkie potrzebne przybory oraz dobrze zorganizowaną przestrzeń do pracy.

Rutyna i harmonogram odrabiania lekcji:

• Wspólnie z Twoim dzieckiem wypracuj harmonogram dnia i zaplanuj codzienny specjalny czas na odrabianie lekcji.
• Trzymaj się harmonogramu tak ściśle, jak to tylko możliwe, aby wytworzyć korzystny nawyk.
• Dopasuj go do zajęć dodatkowych i pozaszkolnych dziecka, czasu posiłku, innych zadań, a także oczywiście Twojej możliwości udziału.
• Staraj się, aby pora nie była zbyt późna – wieczorem dziecko jest zmęczone.
• Uwzględnij preferencje Twojego dziecka: pewne dzieci wolą odrabiać lekcje zaraz po przyjściu ze szkoły, inne potrzebują najpierw zabawy i relaksu.
• Niektóre dzieci wolą najpierw odrobić to, co najłatwiejsze i to, co najbardziej lubią, inne odwrotnie – zaczynają od najtrudniejszych prac. Pozwól dziecku spróbować obu rozwiązań, a potem wspólnie wybierzcie to najlepsze dla niego.
• Zachęcaj dziecko, aby spakowało plecak (książki i wszystkie przybory szkolne na następny dzień) przed pójściem spać; umieść plecak dziecka w widocznym miejscu, tak, by nie zapomniało o nim, wychodząc rano do szkoły.
• Jeśli odrabianie lekcji w Twoim domu staje się „frontem wojennym” (źródłem konfliktu i frustracji) dla Ciebie i dziecka – szukaj pomocy. Spotkaj się                        z nauczycielem, przedstaw problem i spróbujcie wypracować inny pomysł na prace domowe. Poszukaj innej, wykwalifikowanej osoby do pomocy dziecku przy lekcjach.
• Postaraj się, aby nauczyciele wiedzieli, ile czasu dziecko poświęca na odrabianie lekcji i jaki stres temu towarzyszy. Wyjaśnij, jakie wysiłki podejmujecie w domu, aby dobrze poradzić sobie z zadaniami domowymi, proś w szkole o pomoc, np. konsultacje indywidualne dla dziecka.

Jak doskonalić umiejętność czytania w domu?

Rodzice mają wiele możliwości, by rozwijać umiejętność czytania dziecka w pozytywny i zabawny sposób. Im więcej okazji angażujących czytanie mają dzieci z dysleksją, tym bardziej doskonalą się ich umiejętności.

Dzieci przedszkolne:

• czytajcie wspólnie i rozmawiajcie o przeczytanych książkach,
• zachęcaj dzieci do czytania znaków i nazw firm, marek, które znają,
• dostarczaj okazji do odsłuchiwania opowiadań, książek (audiobooki dla dzieci, płyty),
• rozwijaj zainteresowanie literaturą,
• wyjaśniaj nowe słowa, gdy pojawiają się w książkach, filmach, rozmowach, czy w innych sytuacjach z udziałem Twojego dziecka,
• staraj się wprowadzać rymowanki (wierszyki, wyliczanki),
• wybieraj zabawy, które wymagają:

– rozwijania sprawności fonologicznych, takich, w których trzeba dzielić na sylaby, wyróżniać sylaby, rozpoznawać pierwsze głoski słów, tworzyć i rozpoznawać rymy,

–wczesnych sprawności czytania i pisania: gry planszowe, ruchome alfabety, pieczątki,

– sprawności sekwencyjnych, np. wkładanie elementów od lewej do prawej, od początku do końca, w porządku numerycznym lub alfabetycznym.

Dzieci w klasach I – III:

• kontynuuj czytanie z dzieckiem i rozmowy o tym, co przeczytaliście,
• omawiaj interesujące aspekty książki, którą przeczytaliście,
• pytaj dziecko o opinię dotyczącą części książki,
• omawiaj postacie oraz alternatywne rozwiązania problemów, które mogły się pojawić; porównuj postacie w różnych książkach, porównuj treści z doświadczeniem dziecka,
• zachęcaj dziecko do głośnego czytania – czytajcie naprzemiennie, a Ty okazjonalnie pomagaj przy nowych słowach,
• poszukaj odpowiednich dla Twojego dziecka książek, jeśli nie masz pewności – zapytaj bibliotekarkę lub nauczyciela w szkole,
• jeśli Twoje dziecko nie lubi czytać, zachęć je do czytania tego, co trafia w jego zainteresowania, stron np. o sporcie, zwierzętach, co może lepiej zmotywować je do czytania,
• wykorzystuj zabawy w układaniu wyrazów – z liter, sylab,
• kontroluj czas, który Twoje dziecko spędza przed telewizorem lub komputerem,
• wprowadź czytanie jako stały element Waszego dziennego harmonogramu.

DYSGRAFIA

Jednym z najważniejszych wymogów szkolnych jest nabywanie umiejętności pisania. Jednak w obliczu scenariusza, w którym odpowiednie i ukierunkowane bodźce potrzebne do tego procesu nie działają prawidłowo, pojawia się pytanie: czy to dysgrafia? Kolejna jedynka w szkole za nieczytelne pismo, pokreślone bazgroły w zeszycie, powolne pisanie są przesłanką do badań. Gdy dziecko mimo usilnych starań cały czas doświadcza wielu trudności podczas pisania, nie można przeczytać tego, co napisało, a nauczycielom w szkole trudno jest ocenić jego sprawdziany pisemne, dyktanda, teksty – te sytuacje mogą wiązać się z dysgrafią, czyli mogą wynikać ze specyficznych trudności w pisaniu odręcznym. W takich przypadkach wskazana jest  diagnoza trudności dziecka w Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej.

Dysgrafia (agrafia) jest czysto motorycznym zaburzeniem związanym z deficytem procesów tworzenia pisma ręcznego. Pismo nie jest płynne, a jego zapis jest trudny do rozszyfrowania. Dziecko bardzo  męczy się samym aktem pisania i niechętnie podchodzi do związanych z tą czynnością zadań. Dysgrafia skutkuje umiejętnością pisania poniżej oczekiwań dla wieku. Związana jest z brakiem równowagi między jakością formowania liter (wyrównanie i odstępy między literami i wyrazami, wielkość liter itp.) a tempem (szybkość pisania). Nieczytelny charakter pisma może mieć negatywny wpływ na wyniki w nauce i relacje psychospołeczne. Ingeruje w kontakty interpersonalne, staje się powodem do odczuwania wstydu i osłabienia poczucia własnej wartości. Ma to związek z faktem, że pisanie kaligraficzne jest złożoną czynnością, która obejmuje jednocześnie:

• zdolności percepcyjno-motoryczne, między innymi precyzyjną kontrolę motoryczną, integrację wzrokowo-ruchową, planowanie motoryczne, percepcję wzrokową, percepcję kinestetyczną,
• procesy poznawcze, czyli np. zdolność dekodowania słów, utrzymywania uwagi, elastyczność myślenia.

Zdiagnozowanie i zrozumienie dysgrafii pomaga we wczesnej identyfikacji problemu i podjęciu odpowiedniej interwencji terapeutycznej dla dzieci dotkniętych specyficznymi trudnościami. Należy podkreślić, że dziecko z dysgrafią ma prawidłowy rozwój intelektualny. Problemem jest trudność lub niemożność pisania zgodnie ze „standardami” wymaganymi w naszym społeczeństwie.

Pierwsze objawy dysgrafii można zauważyć głównie w szkole, gdyż pisanie jest niezbędną częścią nauki. Nawet połowa czasu, które dziecko spędza w szkole, poświęcona jest na wykonywanie zadań w obrębie motoryki małej, polegających głównie na pisaniu odręcznym.

Wśród objawów dysgrafii obserwowanych w domu i w szkole, które pomagają zidentyfikować problem, można wymienić:

• trudność w pisaniu, nieczytelne pismo odręczne, 
• tekst pisany złożony jest z kombinacji wielkich i małych liter,
• trudność w rozróżnianiu wielkich i małych liter,
• mieszanie liter w słowach i zdaniach,
• pismo jest zbyt „zespolone” lub niekompletne, lub z niepotrzebnymi odstępami między literami i słowami,
• problemy w pisaniu w ciągłej linii na stronie zeszytu lub w ćwiczeniówce,
• opóźnienie w przepisywaniu informacji zapisanych na tablicy podczas zajęć,
• wolne pisanie.

Dodatkowo warto zwrócić uwagę na oznaki i objawy dysgrafii obserwowane u dzieci podczas zadań związanych z pisaniem:

• ciągłe i uporczywe narzekanie na początku, w trakcie i po zadaniu,
• „walka” z odrabianiem lekcji, ucieczki od wykonywania pracy,
• skarżenie się na ból całej ręki, dłoni lub ramienia,
• wyczerpanie fizyczne, gdy pisanie zostanie zakończone,
• łatwość rozpraszania się,
• niechęć do chodzenia do szkoły.

RODZAJE DYSGRAFII:

Dysgrafia to pojęcie ogólne, ponieważ można wymienić trzy rodzaje dysgrafii, które różnią się objawami i doświadczanymi trudnościami.

Dysgrafia motoryczna

• Są to zaburzenia psychomotoryczne.
• Dziecko z dysgrafią ruchową rozumie związek między słyszanymi dźwiękami a graficzną reprezentacją tych dźwięków, ale ma trudności w pisaniu – konsekwencja słabych zdolności motorycznych.
• Objawia się w powolności, dysocjacji ruchów graficznych, niezróżnicowaniu znaków graficznych, nieprawidłowym posługiwaniu się ołówkiem i nieodpowiedniej postawie podczas pisania.
• Przepisywany tekst zawiera dużo błędów.
• Pojawiają się problemy w rysowaniu.

Dysgrafia przestrzenna

• Pismo jest nieczytelne, spontaniczne, bez błędów ortograficznych.
• Pisownia ze słuchu i szybkość pisania są raczej normalne, ale pojawiają się trudności przy przepisaniu innego tekstu.
• Występują problemy w rysowaniu.

Dysgrafia dyslektyczna

• Spontaniczne pisanie tekstu jest nieczytelne, zwłaszcza gdy jego treść jest złożona.
• Pisownia ze słuchu jest słaba.
• Kopiowanie lub przepisywanie tekstu i rysowanie są względnie normalne.
• Pojawia się bardzo dużo błędów ortograficznych i interpunkcyjnych.

PRZYCZYNY DYSGRAFII:

Podobnie jak w przypadku innych zaburzeń, nie ma jednej przyczyny dysgrafii. Zaburzenie to może być jednak spowodowane różnymi czynnikami. Najczęściej wymienia się podłoże:

• Neurologiczne: związane nie z chorobą, a z deficytem neuronów, który utrudnia dziecku porządkowanie informacji i czytelne pisanie.
• Psychomotoryczne: ponieważ nie wszystkie dzieci rozwijają te umiejętności w tym samym czasie. Może wystąpić zmiana, która utrudnia koordynację ruchów dłoni i ramienia, powodując problemy w pisaniu, trzymaniu długopisu.
• Wzrokowo-percepcyjne: jest związane z trudnością w rozpoznaniu tego, co jest widziane.
• Wzrokowo-motoryczne: ma związek ze zdolnością do koordynowania ruchów ciała i oczu.

DYSGRAFIA – ĆWICZENIA, JAK POMÓC DZIECKU I  ROZWIJAĆ ZDOLNOŚCI UCZNIA:

Techniki, które można zastosować w przypadku ćwiczeń podczas pracy z osobą dotkniętą dysgrafią: 

• Wykonywanie niezależnych ruchów palców, dłoni i nadgarstków. Robi się je, przesuwając przedmioty w przestrzeni, np. „chodzenie” palcami po plecach drugiej osoby, naśladowanie dłońmi chodu słonia, galopu konia, padającego deszczu, zabawa pacynkami, piaskiem itp.
• Manipulowanie palcami i dłońmi, między innymi wykonywanie poleceń typu: otwórz za pomocą klucza, śrubokręta, przesuń przedmiot między palcami itp.
• Zdolność do dopasowania i przystosowania dłoni i palców do kształtu i konsystencji przedmiotów, np. dotykanie części twarzy, różnych przedmiotów w ciekawych kształtach.
• Przesuwanie dłonią lub przedmiotem po powierzchni: pocieranie, drapanie, zamiatanie, badanie dotykowe przedmiotu, malowanie palcami, prasowanie, rysowanie palcem po lustrze i inne.
• Naciskanie, dotykanie lub próba uformowania przedmiotu: m.in. modelina, glina, plastelina, wciskanie guzików itp.
• Praca nad koordynacją ruchową dłoni, m.in. noszenie jajka na łyżce, bieganie z wiadrem pełnym wody, nawlekanie koralików.
• Wykonywanie ruchów obrotowych za pomocą palców i nadgarstków: nawijanie nitki, wkręcanie śrubokrętem, otwieranie klamki, zakręcanie wieczka przedmiotów cylindrycznych, zwijanie pasków papieru, odkręcanie nakrętki, obracanie przedmiotów między palcami.
• Jednoczesna praca obu rąk, np. darcie, siekanie, wyżymanie materiału, składanie, zawiązywanie pętelki, zapinanie guzików.
• Używanie nożyczek, widelca, młotka, pęsety, szczypiec.
• Rysowanie od lewej do prawej i od dołu do góry na dużych, średnich i małych arkuszach.
• Łączenie kropek w rysunki lub robienie kopii obrazków.
• Zabawy polegające na wycinaniu, klejeniu, dopasowywaniu, tworzeniu konstrukcji, manipulowaniu przedmiotami, modelowaniu itp.
• Robienie ćwiczeń, które wymagają umiejętności motorycznych i wzrokowo-percepcyjnych, takich jak np. przebiegnięcie określonego dystansu, pokonywanie przeszkód (skakanie, czołganie się), łapanie piłki i rzucanie nią w cel w określonym czasie.

Warto pamiętać, że „ćwiczenia na dysgrafię” wymagają współpracy z dzieckiem, by miało poczucie wsparcia, odwzorowania prawidłowego ruchu i wizualizację całej akcji.

Ostateczna diagnoza konkretnego deficytu uczenia się z zaburzeniami pisania może zostać postawiona jedynie przez specjalistów w poradni psychologiczno – pedagogicznej, dlatego nie należy zwlekać, gdy rodzice, nauczyciele zauważą problemy z nieczytelnym pismem dziecka. 

DYSORTOGRAFIA

Zdarzają się przypadki, że dziecko podczas pisania pomija niektóre sylaby, znaki interpunkcyjne,  pisze z błędami ortograficznymi, chociaż doskonale zna zasady ortografii. Podczas procesu alfabetyzacji w przedszkolu zdarza się to często, czasami też później z powodu zwykłego rozproszenia uwagi. Na podstawie jakich objawów powinniśmy podejrzewać dysortografię? 

 Dysortografia – co to jest?

Jednym z głównych problemów, z jakimi borykają się współcześni uczniowie, nauczyciele               i rodzice, jest zjawisko dysortografii. To zaburzenie wypowiedzi pisemnej, czyli jest specyficznym zaburzeniem uczenia się, pochodzenia neurobiologicznego, które wpływa na zdolność pisania.         W szczególności dotyczy poprawności pisowni, organizacji, struktury i składu wypowiedzi, tekstów pisanych, słabej i krótkiej konstrukcji zdań oraz popełniania błędów ortograficznych.

Dysortografia jest zaburzeniem obecnym od urodzenia. Należy podkreślić, że dziecko ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się pod postacią dysortografii jest człowiekiem inteligentnym, z co najmniej przeciętnym ilorazem inteligencji, znającym zasady ortograficzne, nie umiejącym zastosować ich w praktyce. Dlatego wszelkie prace pisemne wykonuje wolno i z licznymi błędami, w porównaniu ze standardami oczekiwanych umiejętności dla dzieci w jego wieku. Mimo zaangażowania i starań nie osiąga takich samych wyników, jak jego koledzy z klasy.

PRZYCZYNY DYSORTOGRAFII:

Czasami zdarza się, że kiedy dziecko ma dysortografię „nie słyszy” właściwego dźwięku lub nie jest świadome dźwięków składających się na słowo. Słyszy i rozumie słowo jako całość, bo tak objawia się dysortografia. Innym razem jest to sytuacja, w której szybkie automatyczne stosowanie reguł językowych nie działa. Może się to wydawać paradoksem, ponieważ dziecko potrafi doskonale wyjaśnić zasadę ortograficzną, zna ją i rozumie, ale tylko, gdy zostanie o to poproszone. Jeśli musi potem szybko napisać zdanie, które łączy w sobie wiele różnych reguł gramatycznych      i ortograficznych, może popełnić błąd, zapominając o wyjaśnionej wcześniej zasadzie pisowni.

Główną przyczyną dysortografii, zaburzeń pisania są zatem niedobory percepcji, pamięci wzrokowej i słuchowej oraz orientacji czasoprzestrzennej, które wpływają na prawidłową orientację liter i rozróżnianie podobnych grafemów podczas pisania. Odpowiedzialne za ten stan mogą być mikrouszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego jeszcze w życiu płodowym związane z komplikacjami okołoporodowymi, chorobami w trakcie ciąży lub zaniedbaniami ze strony matki (np. picie alkoholu w czasie ciąży).

OBJAWY DYSORTOGARFII:

Można powiedzieć, że dysortografia jest trudnością wizualno-percepcyjną, a także językowo-percepcyjną. Dlaczego? Ponieważ istnieje rozłączenie percepcyjne w fonografii (kodowaniu i zapisie dźwięku), które kończy się przekształceniem usłyszanego słowa w błędny zapis.  Jak rozpoznać, że dziecko ma problemy?

Sygnały ostrzegawcze, które powinny budzić niepokój rodziców i nauczycieli to:

• trudności dziecka w dopasowaniu litery do odpowiedniego dźwięku,
• problemy w zastosowaniu reguł gramatycznych i ortograficznych,
• stosowanie nieprawidłowej interpunkcji,
• błędy ortograficzne, językowe i gramatyczne.

Trudności w zastosowaniu zasad gramatycznych i ortograficznych najłatwiej zaobserwować               u uczniów w szkole. Są one tak poważne, że trudno im nadążyć, więc piszą wolniej niż reszta klasy. Na przykład przeliterowanie słowa, które większość uczniów wykonuje w kilka sekund, może zająć pięć lub dziesięć minut dłużej w przypadku dzieci dotkniętych dysortografią. To wszystko jest powodem do stresu i utrudnia terminowe wykonywanie zadań, a ponadto przyczynia się do ogólnego spadku wydajności i końcowych wyników. Dlatego ważne jest, aby zrozumieć, jakie okoliczności powodują błędy podczas pisania i w przypadku dysortografii wdrożyć odpowiednią interwencję terapeutyczną.

Dzieci z dysortografią czytają właściwie, ale mają deficyt w umiejętności komponowania tekstów pisanych. Mają też słabą organizację, popełniają liczne błędy gramatyczne i ortograficzne. Wykazują brak chęci do pisania, a kiedy to robią, ich teksty są zredukowane, niezorganizowane i pozbawione interpunkcji. Jeśli dodatkowo mają problemy w wymowie, zwykle dokonują tych samych zmian w piśmie.

Cechami charakterystycznymi dysortografii są błędy językowo-percepcyjne, które objawiają się:

• pominięciami liter, sylab i słów,
• dodawaniem fonemów, sylab i słów,
• inwersjami znaków, sylab i słów,
• zamianami wizualnymi podobnych znaków, myleniem liter,
• dokonywaniem bezsensownej wymiany liter,
• błędami merytorycznymi, czyli łączeniem dwóch wyrazów lub nieprawidłowe ich rozdzielanie,
• błędami ortograficznymi i brakiem interpunkcji.

DIAGNOZA DYSORTOGRAFII:

Tego zaburzenia nie należy mylić z typowymi błędami gramatycznymi, które często popełniają dzieci w okresie dorastania. Nie jest też wynikiem niewiedzy lub stronienia od nauki, dlatego do prawidłowej diagnozy należy wziąć pod uwagę wszystkie charakterystyczne cechy dysortografii.

Ważnych informacji dostarcza zeszyt dziecka oraz ćwiczenia samokontroli z jego pracą, którą wykonuje w domu. Istotne jest dokładne przyjrzenie się postępom dziecka w klasie i ustalenie, czy błędy mogą być spowodowane zwykłą wpadką, czy są objawami wskazującymi na specyficzne zaburzenie uczenia się.

Nie można lekceważyć zaburzenia, jakim jest dysortografia. Ćwiczenia wykonywane          w domu      nie wystarczą. Potrzebna jest również interwencja specjalistów: psychologa i pedagoga, a niekiedy również ortoptysty, logopedy, którzy dokładniej zbadają sprawę i ustalą szczegóły drogi wzmacniania elementów poznawczych składających się na umiejętność pisania.

Podobnie jak w przypadku dysleksji, możliwe jest rozpoznanie tego zaburzenia i zdiagnozowanie go wcześniej. Jednak ostateczna diagnoza dysortografii stawiana jest dopiero w klasie IV, a więc po 10 roku życia. Przeprowadza się ją za pomocą standardowych testów oceniających elementy umiejętności pisania. Natomiast w pierwszych trzech klasach szkoły podstawowej można dokonać oceny przesłanek nabywania umiejętności pisania. Chodzi o wszystkie elementy poznawcze niezbędne do poprawnego wykonywania tej czynności. Dzięki tej ocenie możliwe jest przeprowadzenie wcześniejszego wzmocnienia prawidłowego rozwoju dziecka już od pierwszych klas szkoły podstawowej.

Przyczyny trudności w nauce matematyki:

zwyczajne – są to trudności, na które napotykają dzieci w procesie poznawczym; wysiłek włożony w poznawanie łączy się nierozerwalnie z pokonywaniem trudności; musi tak być, gdyż tylko to ma wartość poznawczą; ważne jest, aby uczeń potrafił je w miarę możliwości samodzielnie pokonać;

nadmierne – powstają wówczas, gdy dziecko napotyka na zbyt wymagającego nauczyciela oraz zbyt trudny i nadmiernie ambitny podręcznik;

specyficzne – powstają wówczas, gdy dziecko mimo wkładanego wysiłku nie potrafi sobie poradzić; tego rodzaju kłopoty należy traktować w specjalny sposób.

DYSKALKULIA  jest strukturalnym zaburzeniem zdolności matematycznych mających swe podłoże w zaburzeniach genetycznych i wrodzonych tych części mózgu, które są bezpośrednim podłożem anatomiczno-fizjologicznym dojrzewania zdolności matematycznych odpowiednio do wieku, bez jednoczesnego zaburzenia ogólnych funkcji umysłowych.

Rozpoznawana jest na podstawie analizy deficytów poznawczych ujawnianych przez dziecko w kontekście prawidłowego rozwoju intelektualnego i sprzyjających warunków edukacyjnych.

 Zdolności matematyczne – to predyspozycje potrzebne do rozumienia problemów matematycznych, metod i twierdzeń, do uczenia się ich, pamiętania i odtwarzania, do wiązania ich z innymi problemami, symbolami, metodami i twierdzeniami.

Trudności mogą dotyczyć:

• opanowania liczenia w znaczeniu prostego przeliczania obiektów,
• niskiego poziomu rozumowania matematycznego,
• problemów w czytaniu i zapisywaniu symboli matematycznych,
• trudności w liczeniu i wykonywaniu operacji arytmetycznych zarówno pisemnych, jak i pamięciowych,
• błędów o charakterze rewersji (mylenie 6 i 9), inwersji (98 i 89), opuszczeń, przestawień cyfrowych,
• zrozumienia i opanowania zasad i reguł matematycznych,
• posługiwania się pojęciem czasu i jednostkami jego pomiaru,
• zastosowania miar długości, ciężaru, wielkości,
• posługiwania się pieniędzmi,
• orientacji przestrzennej, mylenie stron lewa – prawa,
• opanowania sekwencyjnego porządku w grach i zabawach,
• gubienia się i dezorientacji podczas gier w zakresie kolejności,
• edukacji muzycznej – kłopoty w odczytywaniu nut.

Osoba dotknięta dyskalkulią w życiu codziennym może mieć trudność w:

• zapamiętaniu liczb, nawet tych ważnych w życiu (data urodzenia),
• planowaniu pracy domowych (trudność w zaplanowaniu kolejności czynności, przecenianiu czasu),
• posługiwaniu się pieniędzmi, kartą bankomatową,
• wybieraniu numeru telefonu, właściwych liczb na kalkulatorze,
• w podróżowaniu (nieprawidłowe odczytywanie numerów autobusów, zapominanie numerów dróg),
• kupowaniu materiałów, których ilość wcześniej trzeba było przeliczyć,
• nauką wartości rytmicznych,  nut,  kroków tanecznych,
• zapamiętywaniu reguł gier,
• gotowaniu posiłków, gdzie trzeba korzystać z poprawnego odczytania przepisu,

 Podstawowe zasady pracy z dzieckiem mającym problemy w nauce  matematyki:

• gdy prosi o pomoc nie mów, że zadanie jest proste – obniża to wiarę we własne możliwości (proste, a ja nie potrafię),
• nie odrabiaj zadań za dziecko – taka postawa prowadzi do pogłębiania się niewiedzy,
• daj dziecku dużo czasu na możliwość samodzielnego rozwiązania problemu (jest to dobra szkoła radzenia sobie z kłopotami),
• jeżeli zadanie okaże się zbyt trudne – zostaw je, przejdź do łatwiejszego (na te jeszcze przyjdzie pora),
• zachęcaj dziecko do manipulowania na przedmiotach (abstrakcyjne pojęcia matematyczne wywodzą się z manipulowania konkretnymi przedmiotami),
• namawiaj do graficznego przedstawiania treści zadań – rysunek, schemat (ułatwi to analizę zadania, pobudzi wyobraźnię),
• dobieraj treści zadań tak, by były bliskie rzeczywistości dziecka (może wówczas łatwiej wyobrazić sobie sytuację),
• pamiętaj, by treść zadania nie była ważniejsza, niż zawarte w niej działania liczbowe (utrudnia to wyszukanie zależności między liczbami),
• przy błędnym rozwiązaniu, nie strofuj dziecka, lecz pytaj o sposób rozumowania (dowiesz się gdzie popełnił błąd),
• przy błędnym rozwiązaniu doceń wkład pracy i poproś o podjęcie próby rozwiązania jeszcze raz (jest to wdrażanie do samodzielnego pokonywania trudności).

Mogą Państwo sami pogłębić wiedzę o specyficznych trudnościach w uczeniu się. Na rynku i w Internecie dostępnych jest wiele publikacji na ten temat, jak również gotowych materiałów do pracy z dzieckiem. Należy jednak mieć świadomość, że nie wszystkie są godne polecenia. W przypadku wątpliwości najlepiej zasięgnąć informacji u specjalistów  w szkołach, poradniach albo w Polskim Towarzystwie Dysleksji. Warto szukać materiałów, które posiadają rekomendację tego towarzystwa.

Strona internetowa Polskiego Towarzystwa Dysleksji: http://www.ptd.edu.pl/

Opracowano na podstawie: M.Bogdanowicz, G.Krasowicz- Kupis, D. Kwiatkowska, K.Wiejak, A.Weremiuk.